ZAWIADOMIENIE O PRZESTĘPSTWIE

I. Jaki jest cel zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa?

Zgodnie z art. 303 kodeksu postępowania karnego – Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.

Zasadniczą podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego jest zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Przypadki, gdy decyzja ta zostaje wydana z urzędu, są sporadyczne i wykraczają poza niniejsze opracowanie.

Złożenie zawiadomienia o przestępstwie w prawidłowy sposób:
a/ przyspiesza postępowanie;
b/ zwiększa szanse na prawidłowe załatwienie sprawy.

II. Jak prawidłowo złożyć zawiadomienie o przestępstwie

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa powinno spełniać warunki formalne przewidziane dla pisma procesowego.
Zgodnie z art. 119 § 1 kodeksu postępowania karnego – Pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy;
2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, a także – w pierwszym piśmie złożonym w sprawie – numer telefonu, telefaksu i adres poczty elektronicznej lub oświadczenie o ich nieposiadaniu;
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem;
4) datę i podpis składającego pismo.

1. Oznaczenie organu do którego skierowane jest pismo

1.1. Jaki organ właściwy jest do rozpoznania sprawy?

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa powinno być skierowane do organu właściwego do rozpoznania sprawy. Określając właściwość organu należy wyróżnić dwa pojęcia:
a/ właściwość rzeczową;
b/ właściwość miejscową.
Właściwość rzeczowa to możliwość rozstrzygania przez organ spraw określonego rodzaju.
Właściwość miejscowa to możliwość rozstrzygania spraw zgodnie z właściwością terytorialną danego organu.
Organem właściwym do rozpoznania sprawy karnej w postępowaniu przygotowawczym jest Policja i prokuratura.
Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa może być skierowane zarówno na Policję jak i do prokuratury. Należy jednak pamiętać, że niektóre kategorie spraw zastrzeżone są, zgodnie z właściwością rzeczową, a na podstawie art. 309 i 311 kodeksu postępowania karnego, do decyzji prokuratora. W takiej sytuacji zawiadomienie o przestępstwie powinno być skierowane do prokuratury.
Właściwość miejscową określają przepisy wykonawcze do kodeksu postępowania karnego (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości), bądź przepisy wewnętrzne Policji.

1.2. Jakie są skutki skierowania zawiadomienia o przestępstwie do organu niewłaściwego do rozpoznania sprawy?

Zdarza się, że zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa zostanie skierowane do niewłaściwej jednostki Policji bądź prokuratury. Dotyczy to szeregu sytuacji, na przykład skierowania sprawy do niewłaściwej miejscowo jednostki Policji bądź prokuratury lub skierowania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa na Policję w sprawach zastrzeżonych do decyzji prokuratora.

W takiej sytuacji, zgodnie z art. 118 § 3 kodeksu postępowania karnego zawiadomienie zostanie z urzędu przekazane zgodnie z właściwością, a zatem organ procesowy podejmie decyzję w tym zakresie. Błąd zawiadamiającego w tym zakresie nie powoduje więc niemożności rozpoznania sprawy.
Należy jednak pamiętać o tym, że taki błąd spowoduje przedłużenie czynności procesowych, a w konsekwencji utrudnia szybkie zakończenie sprawy.

2. Oznaczenie wnoszącego pismo

Autor zawiadomienia powinien wskazać swoje imię i nazwisko bądź nazwę, gdy zawiadomienie wnosi inny podmiot niż osoba fizyczna. Jeżeli zawiadamiającym nie jest osoba fizyczna, wówczas czynności w jej imieniu dokonuje organ uprawniony do działania w imieniu zawiadamiającego – art. 51 § 1 kodeksu postępowania karnego. Szczególnie istotną kwestią jest podanie prawidłowego adresu do korespondencji. Wyłącznie na ten adres organ procesowy kierował będzie korespondencję w sprawie. Jeżeli zawiadamiający zmienia adres do korespondencji, musi podać nowy adres do korespondencji. Jeżeli tego nie uczyni, pisma przesyłane będą pod uprzednio podany adres ze wszystkimi negatywnymi dla zawiadamiającego konsekwencjami. Przykładowo, jeżeli organ procesowy nie podzieli tez zawiadomienia i wyda postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia, przesłanie tego postanowienia na nieaktualny adres do korespondencji, uniemożliwi realizację przez zawiadamiającego swoich uprawnień i doprowadzi do uprawomocnienia się niekorzystnej decyzji procesowej (art. 138 i 139 kodeksu postępowania karnego).

3. Treść zawiadomienia o przestępstwie

3.1. Co należy wskazać w zawiadomieniu o przestępstwie

Zawiadomienie o przestępstwie musi zawierać precyzyjny opis zdarzenia, które, zdaniem zawiadamiającego, ma stanowić przestępstwo. Zawiadomienie o przestępstwie może również zawierać propozycję kwalifikacji prawnej zarzucanego domniemanemu sprawcy czynu. Należy pamiętać, że organ procesowy nie jest związany propozycją kwalifikacji prawnej czynu. Organ procesowy jest natomiast związany faktami wynikającymi z opisu zdarzenia. Zgodnie z zasadą działania z urzędu (art. 9 kodeksu postępowania karnego) oraz zasadą legalizmu (art. 10 kodeksu postępowania karnego) organ zobowiązany jest dokonać analizy i podjąć wszelkie niezbędne działania w zakresie faktów ujętych w zawiadomieniu. Nie ma przy tym znaczenia czy zawiadamiający zaproponował jakąkolwiek kwalifikację prawną zarzucanego czynu i czy jest to propozycja trafna. Nie ma również znaczenia czy opisane fakty ujęte zostały w głównym nurcie rozważań zawiadamiającego, a nawet to czy zawiadamiający nadał im właściwe znaczenie. Nie ulega jednak wątpliwości, że fakty te muszą być ujęte w zawiadomieniu. Z tej właśnie przyczyny fachowy pomocnik (adwokat, radca prawny) bardzo drobiazgowo wypytuje zawiadamiającego o wszelkie szczegóły zdarzenia, albowiem pozwala to na wszechstronną analizę zagadnienia i wskazanie niezbędnych faktów w uzasadnieniu zawiadomienia. Fakty te, jeżeli zawiadamiający (fachowy pomocnik zawiadamiającego) uzna to za niezbędne, mogą być wsparte odpowiednio dobranym komentarzem bądź orzecznictwem. Konieczność taka istnieje zwłaszcza wtedy, gdy dane zagadnienie budzi (może budzić) kontrowersje prawne.
Należy pamiętać, że wszelkie wątpliwości co do stanu faktycznego, również wynikające z tego, że zawiadamiający pewne fakty uznał za nieistotne bądź mało istotne i opis tych faktów w zawiadomieniu pominął, mogą doprowadzić do wydania niekorzystnej dla zawiadamiającego decyzji o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Taka decyzja może zostać zaskarżona do sądu, jednak, nawet w przypadku uwzględnienia zażalenia, spowoduje to znaczne opóźnienie w sprawie. Oczekiwanie na wyznaczenie posiedzenia w przedmiocie rozpoznania zażalenia może trwać (w zależności od sądu) nawet kilka miesięcy. Takie działanie powoduje również znaczny wzrost kosztów postępowania. Nie ma przy tym pewności, że zażalenie zostanie uwzględnione.
Z tej przyczyny zasadą powinno być jednoznaczne i logiczne ujęcie wszystkich znanych a istotnych dla oceny zdarzenia faktów w zawiadomieniu o przestępstwie.

3.2. Czy możliwe jest uzupełnienie zawiadomienia o przestępstwie?

Zgodnie z art. 307 § 1 kodeksu postępowania karnego – Jeżeli zachodzi potrzeba, można zażądać uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać sprawdzenia faktów w tym zakresie.
Jeżeli organ procesowy ma wątpliwości co do treści zawiadomienia, może z urzędu sprawdzić fakty lub wezwać zawiadamiającego do uzupełnienia zawiadomienia. Przykładowo, organ procesowy może wezwać urzędy czy instytucje do nadesłania dokumentów bądź informacji, może również zażądać nadesłania dokumentów bądź informacji od zawiadamiającego. Uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie może nastąpić również przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (art. 307 § 3 kodeksu postępowania karnego).
Należy jednak pamiętać, że organ procesowy podejmuje decyzje uznaniowo, stosownie do własnej oceny zawiadomienia. Może to prowadzić do różnych skutków. Przykładowo, jeden policjant uzna, że zasadne jest uzyskanie kolejnych danych i wezwie do uzupełnienia zawiadomienia, zaś inny policjant uzna, że z zawiadomienia nie wynika by popełniono przestępstwo i wyda postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia. Bez wątpienia taki tryb prowadzi również do przedłużenia postępowania.

4. Data i podpis wnoszącego pismo

Zawiadomienie o przestępstwie musi być podpisane. Należy również podać datę złożenia zawiadomienia. Ten element może mieć znaczenie na przykład przy skardze na bezczynność organu procesowego (art. 306 § 3 kodeksu postępowania karnego).

5. Wezwanie do uzupełnienia braków formalnych

Zgodnie z art. 120 § 1 kodeksu postępowania karnego – Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym w art. 119 lub w przepisach szczególnych, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, albo brak polega na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wzywa się osobę, która wniosła pismo do usunięcia braku w terminie 7 dni.
Zawiadomienie o przestępstwie może zawierać braki, które uniemożliwiają nadanie pismu dalszego biegu. Nadanie dalszego biegu należy rozumieć jako możliwość analizy zawiadomienia bądź wydanie decyzji procesowej. Przykładowo, za taki brak należy uznać niepodpisanie zawiadomienia lub brak uzasadnienia zawiadomienia o przestępstwie. Takim brakiem nie jest natomiast skierowanie zawiadomienia do niewłaściwej jednostki Policji (pkt.1.1. nin. opracowania). Organ procesowy wezwie zawiadamiającego na wskazany adres do korespondencji do uzupełnienia braków formalnych, poprzez np. podpisanie pisma czy sporządzenie uzasadnienia zawiadomienia.
Zgodnie z art. 120 § 1 kodeksu postępowania karnego – W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. W razie nieuzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania.
Należy pamiętać, że sam fakt złożenia zawiadomienia o przestępstwie nie powoduje przerwania biegu przedawnienia. Taki skutek, zgodnie z art. 102 kodeksu karnego wywołuje dopiero wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego. W konsekwencji należy dążyć do jak najszybszego wydania postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego.

Udział fachowego pomocnika (adwokata lub radcy prawnego) bez wątpienia umożliwia złożenie zawiadomienia w sposób prawidłowy. Należy również pamiętać, że samo wszczęcie postępowania przygotowawczego (dochodzenia, śledztwa) nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem przez organ procesowy, że istnieje znaczne prawdopodobieństwo, że dana osoba dopuściła się przestępstwa.

Powyższe wymaga dalszej inicjatywy procesowej, w tym składania wniosków dowodowych i analizy akt sprawy. Dalsza aktywność fachowego pomocnika może pomóc w osiągnięciu tego skutku.